Θα είναι εκεί και θα σας κρατάει το χέρι

Η μουσική ενάντια στην κατάθλιψη και την παραίτηση: ακριβώς αυτό ήταν η Δεύτερη Συμφωνία του Sergei Rachmaninoff, μια απάντηση στη νευρική κατάρρευση που του προκάλεσε η πολύ αρνητική υποδοχή της Πρώτης Συμφωνίας του το 1897. Χρειάστηκαν δώδεκα χρόνια – και ενδιάμεσα η επιτυχία του Δεύτερου Κοντσέρτου για Πιάνο – για να επανέλθει με την πρεμιέρα της Δεύτερης Συμφωνίας, το 1909, η οποία στη συνέχεια θα βραβευτεί και παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τα πιο δημοφιλή και σημαντικά έργα κλασσικής μουσικής.

Ως προς την εκτέλεση, δε νομίζω πως υπάρχει αμφιβολία: μερικές φορές συμβαίνει η συνάντηση του έργου ενός συνθέτη με μια συγκεκριμένη ορχήστρα και μαέστρο να έχει αποτελέσματα που θα τα έλεγε κανείς σχεδόν μαγικά, όπως, στην προκειμένη περίπτωση, με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου σε διεύθυνση του Gennadi Rozhdestvensky το 1988.

Χρειάζεται, ωστόσο, μια ίσως ασυνήθιστη αλλά πάντως απαραίτητη προειδοποίηση περιεχομένου: δε μπορώ να ξέρω τι έχει κάθε άνθρωπος μέσα του, τι έχει περάσει και τι νιώθει εξαιτίας αυτού που έχει περάσει. Ένας μπορεί να είναι ερωτευμένος, ενώ ένας άλλος μπορεί να πενθεί. Ένας υποφέρει από νοσταλγία, ας πούμε για την πόλη του, αν ζει πολύ καιρό μακριά της. Άλλος ξεχειλίζει από ευγνωμοσύνη, ας πούμε μπαίνοντας στο σπίτι του μετά από μια μακρά περίοδο νοσηλείας.

Δεν ξέρω λοιπόν τι νιώθετε, ξέρω όμως πώς ό,τι κι αν νιώθετε, αυτή η μουσική θα το βρει. Θα μπει μέσα σας, θα το βρει και θα συνδεθεί μαζί του για πάντα. Και όταν συμβεί αυτό, δε θα μπορέσετε ποτέ να τη βγάλετε από μέσα σας, δε θα γλιτώσετε ποτέ από αυτήν, ή, αντίστροφα, δε θα είστε ποτέ ξανά μόνοι. Θα την ακούτε χωρίς να παίζει πουθενά, θα την σιγοτραγουδάτε και οι άνθρωποι γύρω σας θα σας κοιτάζουν σα να είστε ημίτρελοι.

Γιατί αυτό ακριβώς είναι η κλασσική: μουσική για ημίτρελους. Και όχι για αυτούς που την επικαλούνται για να κάνουν τους δήθεν «γνώστες», να εκμεταλλευτούν δηλαδή το πολιτιστικό της κεφάλαιο για ίδιον όφελος. Αυτοί αγαπούν την εξουσία – εμείς λέμε για τους ανθρώπους που αγαπούν τη μουσική.

Και αυτή είναι μια μουσική που αν την αγαπήσετε, δε θα την ξεχάσετε ποτέ αλλά ούτε και εκείνη εσάς. Εύχομαι ολόψυχα να μη βρεθεί κανείς σε θέση ανάγκης – αλλά αν συμβεί κάτι τέτοιο, αυτή η μουσική θα είναι εκεί. Θα είναι εκεί και θα σας κρατάει το χέρι.

\

Wonderland #145

Συμφωνικοί άνεμοι και ρομαντικές θύελλες

Γιατί οι συνθέσεις για μπαλέτο του Tchaikovsky και του Prokofiev παραμένουν συναρπαστικές μέχρι σήμερα; Ήταν το θυελλώδες κοντσέρτο για βιολί του Tchaikovsky το metal της εποχής του; Και γιατί όποιος ακούει τη δεύτερη συμφωνία του Rachmaninoff δε μπορεί ποτέ να τη βγάλει από μέσα του; (εικόνες: Amourette Illustration)

Επειδή δεν υπήρχε πουθενά χώρος για εκείνη

Το Βackwater Βlues είναι ένα από τα σημαντικότερα και πλέον δημοφιλή τραγούδια της πρωτοπόρου blues μουσικού Bessie Smith. Καθιερώθηκε ως blues standard και παραμένει πολυδιασκευασμένη σύνθεση με μεγάλο εύρος ερμηνειών, ενδεικτικά από την live ακουστική εκτέλεση των πολιτικοποιημένων μουσικών Brownie McGhee και Sonny Terry στο album Αt the 2nd Fret του 1962, μέχρι την ηλεκτρική εκδοχή του B.B. King στο τελευταίο studio album του One Kind Favor το 2008.

Στο βιβλίο της Blues Legacies and Black Feminism, η Angela Davis ισχυρίζεται ότι τα blues είναι μια μουσική κοινωνικής διαμαρτυρίας τόσο άμεσα όσο και έμμεσα, και το Βackwater Βlues αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: παρότι θεωρείται ότι αναφέρεται σε προηγούμενη πλημμύρα στο Τενεσί, η ιστορική ηχογράφηση της Bessie Smith συνέπεσε χρονικά με την καταστροφική πλημμύρα του 1927 στο Μισισιπί,  εξαιτίας της οποίας έχασαν τα σπίτια τους 600.000 άνθρωποι, μισοί εκ των οποίων ήταν μαύροι που υπέστησαν ρατσιστικές διακρίσεις.

Ενώ οι υπηρεσίες βοήθειας στους πλημμυροπαθείς ήταν δωρεάν για τους λευκούς, οι μαύροι έπρεπε να πληρώνουν με μετρητά το φαγητό, με αποτέλεσμα να χρειάζεται να δανείζονται από τους λευκούς ιδιοκτήτες των φυτειών, οι οποίοι στη συνέχεια τους ανάγκαζαν να δουλεύουν για να αποπληρώσουν τον δανεισμό. Η Angela Davis αναφέρει ανακοινώσεις της επιτροπής βοήθειας προς τους πλημμυροπαθείς κατά τις οποίες δεν θα δίνονται μερίδες φαγητού σε μαύρες γυναίκες και παιδιά αν δεν έχει πιστοποιηθεί από λευκό ότι στην οικογένεια υπάρχει άνδρας, και, ταυτόχρονα, κανένας μαύρος  άνδρας, ούτε  η οικογένειά του, δε θα λάβει φαγητό αν δεν πιστοποιείται ότι είναι εργαζόμενος. Μετά το τέλος της βοήθειας υπήρξαν επίσης αναφορές σε ρατσιστική βία και λιντσαρίσματα.

Το Βackwater Βlues δεν είναι απλώς η καταγραφή μιας φυσικής καταστροφής. Η εμβληματική φωνή της Bessie Smith αντιπροσωπεύει το βίωμα και το συναίσθημα της αφροαμερικανικής κοινότητας, και το αδιέξοδο για το οποίο τραγουδάει είναι φυλετικό και ταξικό: το σπίτι της φτωχής μαύρης γυναίκας καταστρέφεται και δε μπορεί πια να μείνει στο μέρος που ζούσε, αλλά ούτε και να πάει οπουδήποτε αλλού γιατί πουθενά δεν υπάρχει μέρος για εκείνη. Τραγούδια όπως το Βackwater Βlues, ισχυρίζεται η Angela Davis, μετατρέπουν τα ατομικά βιώματα σε συλλογική συνείδηση: γίνονται μεταφορές για την καταπίεση, και, δυνητικά, την υπερβαίνουν.

Wonderland #144
Blues και κοινωνική διαμαρτυρία

Έμφυλες, φυλετικές και ταξικές αφηγήσεις μέσα από τα κλασσικά τραγούδια της Bessie Smith, της Memphis Minnie και του Skip James, τις εκρηκτικές κιθάρες του Albert King και της Jackie Venson, τον σύγχρονο ήχο του Buffalo Nichols και το νέο album του Gary Clark Jr. (φωτογραφία: Ismael Quintanilla III)

Δε θα αγοράσω αυτό που μου πουλάς

Λίγοι σύγχρονοι μουσικοί είναι τόσο πρωτότυποι όσο ο Tom Morello – εμβληματικός και πολιτικοποιημένος κιθαρίστας του σύγχρονου σκληρού ήχου που αντλεί, φυσικά από το metal και το rock, αλλά και σε μεγάλο βαθμό από το hip hop, έχοντας, παράλληλα, μια σημαντική ακουστική πλευρά όπως και μια πειραματική ηλεκτρονική διάσταση.

Μια εκπομπή για τον Tom Morello, ωστόσο, δύσκολα μπορεί να μην ξεκινήσει με τα φοβερά riffs και το solo που παίζει στο Killing in the Name – το κλασσικό, πλέον, κομμάτι των Rage Against The Machine από το πρώτο τους album που κυκλοφόρησε το 1992 με τίτλο το όνομά τους. Είναι ένα τραγούδι πολιτικής διαμαρτυρίας ενάντια στην αστυνομική βία και τον ρατσισμό, πράγμα που το καθιστά επίκαιρο και στη σύγχρονη εποχή του κινήματος Black Lives Matter ενάντια στις δολοφονίες αφροαμερικανών από την αστυνομία.

Το Killing in the Name ήταν επίσης αιχμή ενός συμβολικού πλήγματος στη μουσική βιομηχανία, τον Δεκέμβρη του 2009 στην Βρετανία. Δύο κοινοί θνητοί, ο John και η Tracy Morter, απηύδησαν με το τηλεπαιχνίδι The X Factor και τα τραγούδια των νικητών του, τα οποία επί τέσσερα χρόνια έφταναν στην πρώτη θέση των singles την εβδομάδα των Χριστουγέννων. Ξεκίνησαν λοιπόν μια ομάδα στο Facebook με σκοπό να ανέβει στη θέση αυτή το Killing in the Name και τα κατάφεραν.

Και καθώς λίγες μέρες νωρίτερα οι Rage Against The Machine είχαν παίξει το Killing in the Name στο BBC Radio 5 αρνούμενοι να λογοκρίνουν τους στίχους του, ίσως θα μπορούσαμε να πούμε, παραφράζοντας τον στίχο Fuck you I won’t do what you tell me, «άντε γαμήσου, δε θα αγοράσω αυτό που μου πουλάς».

Wonderland #43
Tom Morello

H πολιτικοποιημένη μουσική και ο πρωτότυπος ήχος του Τom Morello, από τους Rage Against The Machine και τους Audioslave στους Prophets Of Rage και τους Street Sweeper Social Club.

Μεταποικιακές αντιστάσεις

«Εμείς οι μετανάστες, εμείς τα παιδιά των μεταναστών, εμείς η διασπορά, εμείς οι απόγονοι των αποικιοκρατούμενων, διεκδικούμε το δικαίωμά μας να αμφισβητούμε τα παρωχημένα σας συστήματα, τα ρατσιστικά σας σύμβολα, τα μνημεία σας που τιμούν γενοκτονίες. Εμείς που χτίσαμε τα παλάτια σας, εμείς που καταθέσαμε αίμα στις τράπεζές σας, εμείς που πεθάναμε στα ορυχεία ώστε τα διαμάντια στο στέμμα σας να είναι τα μεγαλύτερα, διεκδικούμε τη θέση μας στο τραπέζι και λέμε: η ιστορία σας δεν είναι αγνή, η αυτοκρατορία σας δεν είναι ακέραια, η συνείδησή σας δεν είναι καθαρή, το χρήμα σας τυπώθηκε με αίμα, η γιγάντια αλαζονεία σας έχει πήλινα πόδια, οι βασιλείς σας είναι γυμνοί. Η βασίλισσά σας δεν είναι βασίλισσά μας. Δε μας βλέπει σαν ανθρώπους».

Μετέφρασα αυτό το μικρό απόσπασμα από το κείμενο του Joshua Idehen ως δείγμα του ευθύ ριζοσπαστικού λόγου που συνοδεύει το album Your Queen Is A Reptile των Sons of Kemet, και παραθέτω παρακάτω το πρωτότυπο που περιλαμβάνεται στις σημειώσεις του. Πρόκειται για ένα από τα πολιτισμικά σημαντικότερα albums των Sons of Kemet, αλλά και της σύγχρονης jazz σκηνής του Λονδίνου – και όχι, αυτή δεν είναι μια μουσική για να χαλαρώνουν λευκά ακροατήρια, είτε πίνοντας πανάκριβά κρασιά σε μπαρ του Soho με μαύρους πορτιέρηδες, είτε ακούγοντας δήθεν γνώστες της jazz σε επιτηδευμένους ραδιοφωνικούς σταθμούς ανά τον κόσμο.

Η σύγχρονη ριζοσπαστική free jazz των Sons of Kemet είναι το ηχητικό ισοδύναμο της σύγχρονης μεταποικιακής κριτικής, και, ως τέτοια, έχει διακριτή πολιτισμική ταυτότητα που εκτείνεται από την αφρικανική μουσική παράδοση στο afrobeat και από τη μουσική της Νέας Ορλεάνης και της Καραϊβικής στον ηχητικό πλούτο της αφρικανικής διασποράς σε μια σύγχρονη καπιταλιστική μητρόπολη όπως είναι το Λονδίνο. Και, από αυτήν την άποψη, ο μοναδικός, τραχύς αλλά και ενδυναμωτικός ήχος των Sons of Kemet είναι ένα συμβολικό soundtrack αντίστασης στους δύσκολους καιρούς μας, στην άνοδο της ακροδεξιάς και στις ρατσιστικές πολιτικές εναντίον προσφύγων και μεταναστών. 

Your Queen considers herself our better; by right of blood, by way of lineage, by grace of conquest, by the reason of tyranny, by the confidence of tradition. Your Queen asserts this message through her crown, her church, her parliament, her loyal subjects, her wealth, her relationship with the media and the British Empire, who celebrate her lifestyle, her fashion, her cuisine, and her culture. Your Queen is financed by out taxes, which in turn validate the injustice of class and race discrimination of Great Britain: that some are born superior, and deserve more because of where they’re from, or who they worship, or who their parents are. Your Queen Is Not Our Queen. She does not see us as human.

We the immigrants, we the children of immigrants, we the diaspora, we the descendants of the colonized; we claim our right to question your obsolete systems, your racist symbols, your monuments to genocide. We who built your palaces, we who paid blood into your banks, we who died in mines so your crown jewels may have the biggest diamonds; we claim our place at the table, and we say: your history is not pure, your empire is not whole, your conscience is not clean, your money was printed in blood, your high horse is three legged and your royalty wears no clothes. Your Queen is not our queen. She does not see us as human.

And We Know What We Came Here To Do. We know where we came from. We came on boats, on planes, with passports and on the back of trucks. We worked three jobs and sent the money back home. We brought our motherland to life in our kitchens, our bedrooms, our churches, our songs, our dance, our sex, our pidgin, our patois. We found pride and strength in sweat, death, life, tears and each other. We knew the system was rigged, and the only path to freedom is for the system to burn. Your Queen is not our queen. She does not see us as human.

And we see ourselves as human. We judge our worth, not by Christmas speeches or golden jubilees, but by deeds. Our Queens walked among us. Our Queens led by action, by example; Our Queens listened. Our Queens made bright futures out of cruel and unfair pasts. Our Queens cried and laughed with us. Our Queens knew they were just like us from the beginning, not just when it suited them. Our Queens are just like us, and we are human. We need new royalty. Your Queen Is A Reptile.

Wonderland #63

Αντιρατσισμός και μεταποικιακές αντιστάσεις

Ριζοσπαστική free jazz, jazz poetry και afrobeat ενάντια στον ρατσισμό και την αποικιοκρατία, από τον Fela Kuti στους Sons of Kemet, και από τις ιστορικές ηχογραφήσεις του Archie Shepp και του Gil Scott Heron στον σύγχρονο ήχο της Matana Roberts και των Irreversible Entanglements (φωτογραφία: Leni Sinclair)

Φύλο, φυλή και κλασσική μουσική

 

Τι ρόλο παίζει η μουσική στην κατασκευή της «εθνικής» ταυτότητας; Ποιος περιλαμβάνεται, και ποιος αποκλείεται, από αυτήν; Και, αντίστροφα, πώς μπορούμε μέσω της μουσικής να τοποθετηθούμε κριτικά απέναντι στη φαντασιακή κοινότητα του «έθνους»;

Η άρση των αποκλεισμών, και, αντίστροφα, η ανάδειξη της συμπερίληψης, αποτελούν  χαρακτηριστικά στοιχεία του έργου της Jessie Montgomery, μιας από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης κλασσικής μουσικής. Ενδεικτικά, η εμβληματική και πολυπαιγμένη σύνθεσή της Βanner ήταν ανάθεση του 2014 με αντικείμενο την επέτειο των 200 ετών του The Star Spangled Banner, δηλαδή του εθνικού ύμνου των Ηνωμένων Πολιτειών.

Απέναντι στον παραδοσιακό ύμνο, η Jessie Montgomery εκφράζει με αφοπλιστική ειλικρίνεια και ουσιαστικό κριτικό λόγο την αμφιθυμία της, δηλώνοντας ότι ως αφροαμερικανίδα δεν ένιωσε ποτέ ότι την αφορούσε και προσθέτοντας περιπτώσεις όπου παρέμεινε καθιστή όταν ακουγόταν σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Αυτό που την απασχολούσε, είναι πως θα ακουγόταν σήμερα ένας ύμνος για τη σύγχρονη πολυπολιτισμική Αμερική.

Αυτό είναι το Βanner: πρωτότυπη και ευρηματική σύνθεση σε δώδεκα συναρθρωμενα μοτίβα-ύμνους που ενσωματώνουν στοιχεία από τον υπάρχον εθνικό ύμνο αλλά και από εκείνους γειτονικών χωρών, τον μουσικό πολιτισμό των μεταναστευτικών κοινοτήτων και την παραδοσιακή μουσική, όπως τα spirituals της αφροαμερικανικής κοινότητας, εργατικά τραγούδια και τραγούδια για την ελευθερία. Με άλλα λόγια, το Banner είναι ένας ύμνος όχι στην κατασκευασμένη ομοιογένεια, αλλά στην αξία της ποικιλομορφίας και την αναγνώριση της διαφορετικότητας – ένας ύμνος για όλους και σε όλους τους από κάτω.

Wonderland #133

Φύλο, φυλή και κλασσική μουσική

Έμφυλες και φυλετικές διακρίσεις στην κλασσική μουσική, αλλά και κριτικές αντιστάσεις μέσα από κορυφαίες συμφωνίες της Florence Price και του Antonín Dvorák, τον αντιρατσισμό της Rhiannon Giddens και των PUBLIQuartet, και την αποδόμηση του εθνικού ύμνου των Ηνωμένων Πολιτειών από την Jessie Montgomery – μαζί, δυο λόγια κι ένα συμφωνικό έργο για την Παλαιστίνη (φωτογραφία: Michael Avedon)